Böyle bir içinde Ramazan Dede’yi ve onun Gerede’deki izlerini izah etmeye çalışmanın müşkül bir iş olduğunun farkındayım. Çünkü menkıbeleri, hakkındaki rivayetler hâlâ dilden dile dolaşan Ramazan Dede’yi hangi sonuç yazısının sınırları içinde değerlendireceksiniz? Bu bir kere oldukça zor bir iştir. Fakat burada yaptığımız araştırmanın sonuçlarını da özetlemek durumundayız.
Ramazan Dede, Gerede’de yaşamış Horasan erenlerinden bir zattır. Onun Ahmed Yesevî hazretlerinin dervişlerinden olduğu da ifade edilmektedir. Kendisi asker, veli, alperen, şeyh gibi sıfatlarla anılmaktadır. Mezarındaki kayda göre 12. Yüzyıl’da Gerede’de vefat etmiş ve bugün Esentepe’de mezarının bulunduğu mevkiye on iki efdarıyla beraber gömülmüştür. Buradaki “efrad” tabirinden bunların asker olduğu ve savaş esnasında şehit düştükleri anlaşılmaktadır. Bu durumda Ramazan Dede’nin de Gerede’nin fethinde şehit düşen bir eren olduğunu tahmin edebiliriz.
Bugün Gerede’de onun hâlâ menkıbeleri anlatılmakta, hatıraları dilden dile dolaşmaktadır. Onunla ilgili menkıbelerde Ramazan Dede’ye çok derin bir hürmet duygusuyla bağlı olunduğu anlaşılmaktadır. Aynı zamanda Ramazan Dede’nin mezarı ve Esentepe etrafında bazı halk inanışları da ortaya çıkmıştır. Bu da Ramazan Dede’yi eren kültürü içerisinde değerlendirmek gerektiğini göstermektedir.
Gerede’nin bazı köylerinde onun kardeşleri olduğu söylenen zatlar da vardır. Bunlardan bazılarının türbeleri de mevcuttur. Bu zatlar Gazi Dede, Musa Dede, Şaban Dede ve Sapanlı Dede’dir. Bu dedelerle ilgili Gerede’de çeşitli anlatılar mevcuttur. Biz, onların Ramazan Dede’nin kardeşleri olduğu rivayetinden hareketle çalışmamızda onlardan da bahsetmek gerektiğini düşündük.
Ramazan Dede, Geredeli şairler ve yazarların yanı sıra Gerede dışından müelliflerin kalemlerinde de zaman zaman anlatılmış, bu kimseler ondan aldıkları ilhamı satırlara dökmeyi severek istemişlerdir. Nitekim Ramazan Dede ve Esentepe hakkında elimizde hatırı sayılır metinler vardır.
Sonuçta Ramazan Dede, Gerede’nin mânevî sahiplerinden ve ilk fatihlerindendir. O mezarında kaydedildiği üzere belki de bir Ahmed Yesevî dervişiydi. Anadolu’ya yönelik ilk fütuhat dönemlerinde burada savaşmış bir alperendi belki de.
Ramazan Dede, her kim olursa olsun o, Gerede’nin ve bu aziz vatanın büyüklerinden, mânevî sahiplerindedir. Bugün bile hâlâ Gerede’nin her yerinde onun hatıralarını dinlemekteyiz. Ramazan Dede daha dün yaşamış gibi bugün de aramızda dolaşan, zaman zaman bizi ve Gerede’yi kontrol eden bir vazifeli gibi bizimle beraber bulunmaktadır. Bunu, en çok onunla ilgili hatıralardan ve menkıbelerden anlıyoruz. Ramazan Dede’nin mezarından alınan toprağın hâlen bazı hastalıklara iyi geldiğinin ifade edilmesi çok eski bir inanış olmalıdır.
Ramazan Dede’nin adı bugün Gerede’de birkaç yerde yaşatılmaktadır. Bunlardan birisi Esentepe’de bulunan Ramazan Dede Camii, birisi de Gerede Belediyesi tarafından açılan Ramazan Dede Bilgi Evi’dir. Her iki yapı da bugün Gerede’de hizmetlerini sürdürmektedir. Cami, Güney köylü Tahsin Dolgun tarafından Ramazan Dede Camii adıyla yaptırılmıştır.
Ramazan Dede’nin mezarının bulunduğu Esentepe, Geredeliler arasında kutsal kabul edilmiş bir yerdir. Özellikle Gerede ve Dörtdivan’da karşılaştığımız, içinden odun ve kozalak alınmayan, “Erenler” diye adlandırılan mevkilerde olduğu gibi burasının da halk arasında önemli ve insanda hürmet duygularını harekete geçiren bir kıymeti vardır. Bazı kaynaklarda Esentepe’nin bir mezarlık olduğunun ifade edilmesi buraya manevi bir hava vermektedir. Dolayısıyla Ramazan Dede ve Esentepe, bugün de Gerede’nin gözbebeği olmaya devam etmektedir.
